تحقیق وزراي خارجه در دوره پهلوي اول

دسته بندي : علوم انسانی » تاریخ
وزراي خارجه در دوره پهلوي اول»
وزراي خارجه در دوره پهلوي اول به ترتيب:
1)حسن مشار دسامبر 1925 تا ژوئيه 1926- جمادي الاخر 1343 هـ.ق- آذر 1304 تا تير ماه 1305 هـ.ش
2)عليقلي خان مشاور الممالك انصاري 1926 تا 1928- 1344 تا 1347 هـ.ق 1305 تا 1307 هـ.ش
3)فتح الله پاكروان (كفيل) 1928 تا 1931 م 1347 تا 1349 هـ.ق- 1307 تا 1309 هـ.ش
4)محمد علي فروغي 1931 تا 1933 م- 1349 تا 1352 هـ.ق- 1309 تا 1313 هـ.ش
5)سيد باقر كاظمي 1933 تا 1937 م- 1352 تا 1356 هـ.ق- 1311 تا 1316 هـ.ش
6)عنايت الله سميعي 1937 تا 1939 م- 1356 تا 1358 هـ.ق- 1316 تا 1318 هـ.ش
7)مظفر اعلم 1939 تا 1941 م 1358 تا 1360 هـ.ق 1318 تا 1320 هـ.ش
8) علي سهيلي 1941 تا 1942 م- 1360 تا 1361 هـ.ق- 1320 تا 1321 هـ.ش
در اين بخش از تحقيق ابتدا زندگي نامه هر يك از وزراي خارجه و سپس فعاليت هاي هر يك از آنها توضيح داده شده است.
«حسن مشار»
1)زندگي نامه
حسن مشار معروف به مشارالملك از رجال و وزرايي است كه در طول حيات خود در دوره چهار پادشاه مشاغل مهمي را بر عهده داشت، وي گذشته از اينكه ده بار به مقام وزارت و دوباره به نمايندگي مجلس و يكبار وزير دربار احمد شاه بوده است يكي از رجال ثروتمند و اعيان ايران مي باشد كه دوران حيات خود را در «مونت كارلو » در قصر با شكوهي با رفاه و آسايش گذراند. تولد در سال 1243 هـ .ش و وفاتش در سال 1327 هـ .ش اتفاق افتاد و پدرش مشار كه از اعضاي وزارت خارجه بود فرزند خود را براي جانشيني در آن وزارتخانه تربيت كرد گذشته از فارسي و عربي به زبان فرانسه نيز آشنايي داشت و در سال 1307 هـ.ش داخل وزارت خارجه تا نهضت مشروطه در آن وزارتخانه بود مصدر مشاغلي از قبيل رياست اداره حسابداري شد. در كودتاي 1299 هـ .ش مشارالملك وزير دربار بود و در برانداختن سيد ضيا و تبعيد او از ايران نقشي داشت ولي مردي با سواد و اهل حساب و كتاب و مال انديش بود در دوران وزارت خود در پنج وزارت خانه كار موثري انجام نداد و هيچگونه آثار علمي از او به يادگار نمانده است و در سال 1300ش ظاهراً به جرم تحريك عليه قوام و سردار سپه تحت تعقير قرار گرفته و تبعيد شد ولي اين تبعيد زياد طول نكشيد و مجدداً به ايران آمد و با رضا شاه نزديكي بيشتري يافت به طوري كه بيش از اندازه مقرب و محرم شد و از طرف رضا شاه ماموريت رسيدگي به اموال و املاك سپهسالار تنكابني به او واگذار شد و نيز قسمتي از املاك او را براي شاه به عنوان هديه در نظر گرفت.
وي در انتخاب دوره اول مجلس از طرف اعيان و ملاكين تهران به وكالت رسيد ولي در ماجراي مبارزه با محمد علي شاه و تند روي هاي بعضي از نمايندگان آن دوره دخالت نداشت به همين دليل بعد از استبداد صغير كار مهمي به او ارجاع نشد و در وزارت ماليه مدتي رئيس تشخيص عايدات بود.
در سال 1329 هـ.ق به معاونت وزارت ماليه رسيد تا اينكه در سال 1295 ش فرمان رياست وزرائي وثوق الدوله صادر شد وثوق در ظرف 10 روز توانست اعضاي كابينه خود را معرفي كند و لذا از كار كناره گرفت ولي استعفاي او مورد موافقت واقع نشد و كابينه خود را تشكيل داد در آن كابينه حسن مشار به وزارت ماليه انتخاب شد و سرپرستي وزارت تجارت نيز با او بود. در كابينه عين الدوله و صمصام السلطنه مشار الملك همچنان وزارت ماليه را بر عهده داشت در سال 1297 هـ.ش در نخست وزيري دوم وثوق الدوله مجدداً به وزارت ماليه رسيد و در ترميم كابينه وزير مشاور شد و سپس به وزارت دربار احمد شاه برگزيده شد. در كودتاي 1299 هـ.ش مشارالملك وزير دربار بود و در برانداختن حكومت سيد ضياء و تبعيد او از ايران نقشي داشت زيرا خود سوال رياست وزرايي داشت ولي سر نگرفت و قوام السلطنه به اين سمت گمارده شد. مشار المك تا سال 1300 هـ.ش وزير دربار بود بعد جاي خود را به صاحب اختيار داد و به مجلس شوراي ملي رفت زيرا از طرف مردم سيرجان به نمايندگي انتخاب شده بود. در سال 1303 هـ.ش در دو كابينه سردار سپه عنوان وزارت خارجه دانست و در كابينه مخبر السلطنه هدايت بود كه در سوم آذر 1308 هـ.ش به وزارت ماليه معرفي شد ولي بيش از پنج ماه در اين سمت نبود كه از كابينه خارج گرديد و از آن تاريخ به بعد ديگر كاري را عهده دار نشد و قبل از شهريور 1320 هـ.ش به اروپا رفت و با ثروت زياد نوبه زندگي پرداخت.
مشار الملك مردي باسواد و اهل حساب و كتاب و مال انديش بود در دوران وزارت خود در پنج وزارت خانه كار موثري انجام نداد و هيچگونه آثار علمي از او به يادگار نمانده است.
فعاليت هاي حسن مشار
روز 29 آذر ماه 1304 هـ.ش برابر با سوم جمادي الاخر 1344 هـ.ش و دسامبر 1925 م در ساعت 9 صبح فروغي اولين كابينه را به رضا شاه معرفي و سپس به مجلس شوراي ملي معرفي نمود در اين كابينه ميرزا حسن خان مشاور وزير امور خارجه بوده است. اين كابينه تا تير ماه 1305 هـ.ش در اين مقام باقي بود و انتخابات دوره ششم در دوره زمامداري وي انجام شد. توضيح آنكه فروغي در دوران پهلوي مدتي با سمت كفالت عهده دار امور بوده ولي بعداً به سمت رئيس الوزرا مشغول كار شده است و در اين دوره زمامداري از افرادي مانند ابوالحسن پير نيا- قاسم صور- محمد علي فرزين- نظام الدين حكمت- غلام رضا هدايت در پشت، عدليه، ماليه، فوايد عدليه و تجارت رسميت و تلگراف بايد يادآوري نمود .
وزارت امور خارجه 16 آبان 1304، نمره 19232 فوري
حكومت جليله تهران و توابع
ابلاغيه اي راجع به شناسايي والاحضرت اقدس دامت عظمته به رياست موقت مملكت تهيه شده كه حسب الامر مبارك، تلواً ارسال مي دادم كه بفرمائيد امشب در صفحه اول تمام جرايد طبع نمايند.در زمان حسن مشار كه وي به عنوان وزير امور خارجه معرفي شده بود معاهده نامه وداديه ما بين ايران و تركيه منعقد شد كه از طرف دولت ايران آقاي ميرزا داوود خان مفتاح به عنوان كفيل وزارت خارجه و از طرف تركيه شوكت بيگ ايلچي و سفير كبير تركيه در ايران پس از ارائه اختيار نامه هاي خود كه معتبر شناخته شد مذاكراتي را آغاز كردند و قرارداد آنها در 5 فصل منعقد شد و هر دو كشور نسبت به يكديگر تعهداتي را كردند. فصل اول در رابطه با صلح خلل ناپذير و دوستي صميمي و دائمي ما بين مملكت شاهنشاهي ايران و جمهوريت تركيه و همچنين ما بين اتباع آنها برقرار خواهد بود.
فصل دوم: در صورت عمليات نظامي از طرف يك يا چند ناحيه دولت مخالف نسبت به يكي از دولتين متعاهدتين طرف متعاهد ديگر متعهد است كه بي طرفي خود را نسبت به متعاهد خود محفوظ بدارد.
فصل سوم: هر يك از متعاهدين تقبل مي نمايند كه از جمله نسبت به متعاهد ديگر خودداري كرده و در هيچ نوع اتحاد و يا ائتلاف سياسي و اقتصادي و يا مالي كه از طرف يك يا چند دولت ثالث متعاهد ديگر يا برضد امنيت نظامي وآن منعقد شده باشد شركت بجويد.
فصل چهارم: در صورتي كه يك يا چند دولت در موقع جنگ با يكي از متعاهدين معظمين بي طرف متعاهد ديگر را نقض كرده و از خاك آن مملكت قشون و اسلحه و مهمات جنگي عبور دهد و يا بخواهد آذوقه چهارپايان و يا هر چيزي كه براي جنگ لازم باشد در آن مملكت تهيه نمايد و يا قشون خود را كه عقب نشيني مي نمايند از آنجا عبور دهد و يا سكنه مملكت بي طرف را براي مقاصد نظامي تشويق به قيام كند و يا در خاك مملكت بي طرف ملزم است كه استكشافات نظامي به عمل آورد متعاهد با قواي مصلحت خود از عمليات مذكوره جلوگيري كرده و بي طرفي خود را حفظ نمايند .
فصل پنجم: طرفين معظمين متعاهدين تعهد مي نمايند كه تاسيس و توقف تاسيسات و دستجات را كه مقصد آنها بر هم زدن صلح و امنيت مملكت متعاهد و يا تغيير حكومت آن باشد در خاك خود اجازه نداده و همچنين اشخاص و دستجاتي را كه به وسيله تبليغات با ساير وسايل درصدد مبارزه با مملكت متعاهد ديگر باشد ممنوع از توقف در خاك خود بدارد.
البته لازم به ذكر است كه در پنجم ارديبهشت 1305 هـ .ش معاهده و داديه و تامينه بين دولت ايران و دولت تركيه منعقد شد و با امضاي اين معاهده تصور ميشد كه ايران و تركيه از حس هجواري استفاده نمودند و برخوردي روي نخواهد داد ولي چنين نشد و در شهريور 1306 هـ .ش بر اثر تصادم سر حدي اختلافاتي به وجود آمد كه منجر به صدور يادداشت هاي از طرفين گرديد و بالاخره در 17 مهر ماه 1306 هـ .ش وزارت خارجه ايران ابلاغيه را صادر نمود كه چگونگي ماجرا شرح داده شد و اين ابلاغيه در زمان عليقلي خان مشاور الممالك انصاري صادر شد. در آوريل 1926 م عهدنامه مودت بين دو كشور منعقد گرديد و قرار شد مذاكرات مربوطه به انعقاد موافقت نامه هاي گمركي و مرزي و مبادلات پستي و غيره نيز بلافاصله شروع شود. در 5 نوامبر 1934م نيز دو قرارداد مورت و امنيت و بي طرفي و همكاري اقتصادي بين دو كشور در آنكارا به امضا رسيد البته اين قرارداد در زمان نخست وزيري فروغي و سيد باقر كاظمي كه وي به عنوان وزير امور خارجه ايران معرفي شده بود بسته شد.

2. زندگي نامه عليقلي خان مشارالممالك انصاري
عليقلي خان انصاري مشاور الممالك متولد 1248 خورشيدي پسر ميرزا حسن خان نايب الوزرا و نوه حاج ميرزا مسعود ايشلقي گرمرودي انصاري وزير امور خارجه در زمان محمد شاه قاجار مي باشد. نامبرده از كارمندان وزارت خارجه بوده است و از سال 1319 تا 1322 هـ.ق كه ميرزا حسنخان مشير الملك (مشيرالدوله) وزير مختار ايران در پطرزبورگ بود، علي قليخان مشاور الممالك سمت نيابت و بعد مستشاري سفارت را داشت و براي اولين بار در كابينه عبدالحسين ميرزا فرمانفرما در سال 1334 هـ.ق، 1294 خورشيدي وزير امور خارجه شد و در دو كابينه حسن مستوفي الممالك د ر سال 1296 خورشيدي، 1336 هـ.ق و در كابينه نجفقلي خان صمصام السلطنه بختياري وزير خارجه بود. در سال 1297 شمسي مطابق با 19